BEBEKLERDE BESLENME

KURALLAR

Ek besinlere geçerken birkaç  küçük kural  bebeğin ve annenin işini kolaylaştıracaktır. Ek gıdalara en erken 4, en geç 6 aylıkken başlanmalıdır. Ek besinlere daha erken başlanması demir eksikliğine, yetersiz kilo alımına, kabızlık, ishal, kusma, veya iştahsızlığa neden olabilir. Bir yaşına kadar bebek beslenmesinde tuz, şeker ve baharatın yeri yoktur. Çünkü 1 yaştan küçük bebeklerin böbrekleri tam olgunlaşmadığı için gıdalara eklenen tuzu atamaz.

1) İlk gün hazmı en kolay ve en az alerjik olan gıdalar ile başlayın: Örnek: pirinç unu muhallebi veya elma püresi.

2) İlk günlerde tek çeşit başlayın ki bebeğinizin bağırsakları birkaç yeni gıda ile birden ilgilenmek zorunda kalmasın. Ayrıca birkaç çeşit birden başlanırsa ortaya çıkan yan etkilerin hangi gıdaya bağlı olduğunu ayırt edemezsiniz. Yani her 2-3 günde bir tek çeşit verin. İkinci çeşidi, ilkine alıştıktan sonra verin.

3) İlk ek gıdaların miktarı çok az olup yavaş yavaş arttırılır. Örnek: elma püresi 1-2 tatlı kaşığı ile başlanır ertesi günlerde giderek arttırılır. Amaç yine bağırsakları zorlamadan alıştırmaktır.

4) Ek besinleri kaşık veya suluk  ile verin, biberon kullanmayın;

5) İlk ek besinleri öğle öğününde ve aç karna deneyin: tok bebek yeni gıdaları reddedebilir.

6) Verilecek miktarı bebeğinize bırakın ; ‘bu aydaki bebek en az 250 milim yemeli’ şeklinde bir standart olamaz.

7) Bebek, almadığı besinler için zorlanmamalı, bir süre sonra tekrar denenmelidir.

8) Ek besinleri annenin yorgun olmadığı, keyifli olduğu, bebeğine yeni birşeyler verme heyecanını duyduğu zaman vermek daha uygundur. Çünkü bebekler annedeki endişeyi, gerginliği hisseder. Gülümseyerek verilen gıdaları pek reddetmezler.

9) Her yeni gıdadan sonra kakada bazı değişiklikler olabilir, telaşlanmayın

10) Anne sütünün azalmasına engel olmak için aynı öğünde ek besinlerin ardından anne sütü verilebilir.

11) Bebeğinize beslenme alışkanlığı kazandırırken  ilk aylarda ödül veya ceza yöntemi uygulamayın. Neyi yemeleri gerektiği konusunda baskı ve kısıtlama yapmayın.

 

 

BİRKAÇ KÜÇÜK ÖNERİ

< Anne sütü almayan bebeklerde ek besinlere 4 aydan erken başlanması durumunda besinlere tahammülsüzlük, ishal, alerji ve uzun vadede ise demir eksikliği ve kansızlık ortaya çıkabilir.

< Ek besinlere başlandıktan sonra anne sütü kesilmemelidir. Çünkü anne sütündeki bazı maddeler sindirime yardımcı olmaktadır.

< Çiğneme, bebekler için zor bir harekettir. Dolayısıyla bebekler ek besinleri çiğneyemedikleri için dilleri ile iterler; anneler de bebeğinin bu besini sevmediklerini sanır. Oysa çocuk dilini toparlayamadığı için besinleri iter, bunu önlemek için besinler az miktarda verilmelidir.

< Anne sütü almayan bebeğin ek besinlere geçişi daha zordur. Çünkü annenin verdiği besinlere bağlı olarak sütün tadı da değişir. Örneğin; anne sarımsaklı gıda yediğinde süte de sarımsak tadı geçer, bebek sarımsak tadı da almış olur. Bundan dolayı anne sütü almayan bebeklerin ek besinlere geçişi daha zor olur.

< Meyve sularına şeker eklenmemelidir.

< Yemek suları ile beslenme çok sık yapılan bir hatadır. Hiçbir besin değeri olmayan bu beslenme şekli uygulanmamalıdır.

< Bir yaşın (en azından 10 ayın)  altında inek sütü ( şişe süt veya SEK süt vs.) kesinlikle verilmemelidir. Aksi taktirde bebekte alerji , kansızlık , kabızlık gibi istenmeyen yan etkiler ortaya çıkar.

< 1 Yaşın altında yumurta AKI ve bal alerji yapma riski nedeniyle sakıncalıdır. Bunları yiyen çocukta döküntü, kaşıntı gibi alerjik reaksiyonlar hemen ortaya çıkabileceği gibi ilk günlerde hiçbir reaksiyon olmayıp ilerleyen gün ve haftalarda egzema vs. görülebilir.

< Zeytin gibi tuzlu gıdalar 1 yaş altında böbrekler tam olgunlaşmadığı için verilmemelidir.

 

İlk olarak en az alerjik olan meyve püreleri veya pirinç unu muhallebi verilir. Meyve püresi yapımında vitaminlerin korunmasını sağlamak için cam rende kullanılmalıdır (Ayrıntıları aşağıda).

Meyvelerin ardından sebze çorbalarına başlanır. Ancak birçok bebek meyvelerin şekerli, tatlı, leziz tadından sonra sebze çorbalarının tatsız, tuzsuz tadına alışmakta ciddi zorluk çekmektedir. Bunun için önce azar azar sebze tattırılıp sonra meyvelere dönüş yapmak da uygun bir seçenek  olabilir. Önce, hazırlanan sebze çorbası süzülüp suyu verilerek bebek alıştırılır. 2-3 gün sebze suyuna alıştıktan sonra sebze çorbasına geçilir. Sebze çorbasının  ardından da sebze püresi ve yeşillik eklenmiş karışık pürelere geçilir. Sebze çorbalarına eklenen yağ, anne sütü ile artık tam olarak karşılanamayan enerjinin karşılanmasını sağlar. 

Yoğurt, diyete 4-5. ayda girmelidir. Mümkünse ev yoğurdu yapılmalıdır. Bazı bebekler ev yoğurdunu sevmediği için içine mevsim meyvelerinden özellikle elma ve şeftali katılabilir ama çilek veya böğürtlen gibi meyveler ciddi alerji yapabileceği için 7-8 aydan önce tavsiye edilmez.

Kahvaltılara 6.ayda başlanmalıdır. Kolesterolden zengin olan yumurta sarısı haftada en az 3-4 kez verilmelidir.

Pilav, makarna,  ekmek gibi nişastalı yiyecekler pankreas amilazının olgunlaştığı 7-8. aylarda verilmelidir. Bebeğin çok hareketlendiği 7-8. aylardan sonra enerji ihtiyacını karşılamak için her gün bu nişastalı besinlerden alması gerekmektedir.

 

TARİFLER

MAMALAR

Bebek anne sütü ile yeteri kadar kilo almıyorsa (ayda 400-500 gr’dan az) veya hiç anne sütü verilmiyorsa ticari bebek mamaları kullanılabilir.Hazır mamaları genel olarak ilk 4-6 aylık bebekler için ve 4-6 aylıktan büyük bebekler için olmak üzere iki çeşittir. Hazır mama seçimi konusunda doktorunuza danışın. Mama hazırlarken şunlara dikkat ediniz.

* Kutusu açılan mamanın  kapağı kapatılıp buzdolabında saklanmalıdır.

* Mama miktarını bebeğin ayına göre kutu üzerinde önerilen miktara göre yapınız. Ancak aylık, gerekirse 10 günlük kilo takipleri ile miktarda ayarlamalar yapılmalıdır.

*Mama hazırlamak için su önceden kaynatılıp yaklaşık 50 dereceye kadar ılıtılmış olmalıdır.

*Hazırlanan mamayı bebek tamamen bitirmezse buzdolabında 1-2 saat bekletip sıcak suya biberonu oturtup ılıtarak tekrar verebilirsiniz.

Hazırladığım mamayı nasıl saklayabilirim ????

Taze olarak hazırlanan bebek mamaları mümkün olduğunca 45 dakikadan fazla biberon ısıtıcısında saklanmamalıdır. Böylelikle  besin değerinin kaybını ve mikrobiyolojik riskleri engellemek için önlem almış olursunuz. Bunun yerine şunu yapabilirsiniz; İhtiyaç duyulan toz mama miktarını steril kuru biberonlara aktarıp kapağını kapatınız.Bir miktar su kaynatıp termosta muhafaza ediniz.Mama saati gelince önceden biberonda saklanan toz mama ile suyu gerekli miktarda karıştırıp taze olarak hazırlayın.

Biberon maması hazırlarken kullanacağım su nasıl olmalı ????

Bebek mamalarının sıhhi güvenliği ancak ambalaj üzerindeki talimata uygun ve beslenmeden hemen önce hazırlanmaları halinde korunabilir. Suyu sadece 50 dereceye kadar ısıtmak yetmez. Aksine mikroplar ölmediği için risklidir. Bebekler henüz mikroplara alışık değillerdir. Bu nedenle sadece sonradan soğutulmuş taze kaynamış su kullanılmalıdır.Mama bu ısı seviyesinde en iyi erir.

Başlangıç maması nedir ????

Başlangıç maması protein içeriği anne sütü proteinine eşdeğer hale getirilmiş yeni doğan biberon mamasıdır. Başlangıç maması yalnız proteini yapısal olarak anne sütüne adapte olmakla kalmayıp aynı zamanda karbonhidrat bileşimi olarak da anne sütündeki gibi sadece süt şekeri (laktoz) içermektedir. Bu özelliklerinde dolayı, doğumdan itibaren verilebildiği gibi ilave besin içinde idealdir.

Meyve püreleri ….

Meyvelere 4. aydan itibaren başlanabilir. Meyveler A ve C vitamini ile früktoz adlı meyve şekeri içerirler. Başlangıç olarak en az alerji yapan elma, armut, şeftali, kayısı, üzüm, kırımızı erik uygundur. Turunçgiller gaz ve allerji yapabileceği için 5-6. aydan sonra başlanmalıdır. Kivi, ananas, avokado, domates, çilek gibi alerjen meyveler bebek beslenmesine 8.aydan sonra girmelidir. Muz ise kabızlık yapabileceği için az verilip yavaş yavaş arttırılır.

Meyvelerin %80’i sudur. Yeteri kalori içermedikleri için ana öğün değil ara öğün olarak verilmelidir. Başlangıç meyveleri yıkanıp kabukları ince soyulur. Cam rendede rendelenir. Her yeni meyve için 2-3 günlük alışma dönemi geçirilmeli, ikinci bir yeni meyve başlayana kadar ilkine tam alışması sağlanmalıdır.

Meyveler tek tek püre yapılabileceği gibi , 2-3 çeşit meyve (mesela şeftali , elma veya armuda muz eklenebilir) karıştırılarak da yapılabilir.

SEBZELER VE SEBZE ÇORBALARI

Sebzelere 4. aydan itibaren başlanabilir. Sebzelerde vitamin, karbonhidrat ve bağırsakları çalıştıran lifler bulunur. Bebeklere mevsime göre havuç, patates, kereviz ve yaprağı, semizotu, karalahana, ıspanak, brokoli, karnıbahar, brüksel lahanası, taze kırmızı ve yeşil biber (çarliston) , enginar, taze bezelye, maydanoz  ve taze nane verilebilir. Domates alerjiye neden olabileceği için 7-8. aydan önce önerilmez. Patlıcanın  ise bebek için hiçbir besin değeri olmayıp içinde nikotin bulunduğundan bebek beslenmesinde pek yeri yoktur. Lahana, pırasa, soğan ve sarımsak da  gaz yapabileceğinden   9 aya kadar pek önerilmez. Ispanak, karalahana, pazı, semizotu, taze fasulye, pancar gibi sebzeler bekletildiklerinde, nitrit adlı madde açığa çıkar. Nitrit de bebeklerde kansızlık ve büyüme geriliğine neden olabilir. Bunun için sebzeler piştikten sonra 24 saatte tüketilmelidir.

Çalışan veya çok çocuklu annelerin zaman sorunu olduğundan dolayı sebze pürelerini dondurmayı önerebiliriz. Sebze püreleri derin dondurucuda 2 ay bozulmadan kalabilir. Sebzelerin besin değeri ve vitamin içeriğini korumak için mümkün olduğu kadar buharlı pişirici kullanılması veya az su kullanılarak kapaklı tencerede pişirilmesi önerilir.

Sadece Sebze Yiyerek Yeterli Demir Almak Mümkün müdür ?????

Prensip olarak bitkisel kaynaklı demir hayvansal gıdalardaki demire oranla vücut tarafından daha zor emilir .Bunun nedeni ise bitkisel gıdalarda bulunan ve demir alımını önleyen asit oksaliktir. Yani bu maddeler vasıtasıyla demir vücut tarafından emilemez, buna karşın hayvansal gıdalardaki demir çok rahat alınabilir.

YOĞURT

Yoğurt, diyete 4-5. ayda girmelidir. Mümkünse ev yoğurdu yapılmalıdır. Ev yoğurdu yapmak için tam yağlı pastörize şişe süt veya güvenilir yerlerden alınan açık süt kullanın. Süt ısıtılır ve elin dayanabileceği sıcaklığa kadar (yaklaşık 40 derece) soğumaya bırakılır. 100 ml süte 1 tatlı kaşığı ılık sütle sulandırılmış yoğurt eklenip yavaş yavaş karıştırılır. Yoğurt mayalamada kullandığınız kabın kapağının altına kağıt havlu da koyarsanız buharını emer ve yoğurdun koyulaşmasını sağlar. Bazı bebekler ev yoğurdunu sevmediği için içine mevsim meyvelerinden özellikle elma ve şeftali katılabilir ama çilek veya böğürtlen gibi meyveler ciddi alerji yapabileceği için 7-8. aydan önce tavsiye edilmez.

KAHVALTI

Kahvaltılara 6. ayda başlanmalıdır. Peynirin tuzunu almak için 1 kase içme suyuna peyniri koyup buzdolabına kaldırın , peynir sabaha kadar tuzunu salacaktır. Tuzu alınmış 1-2 küp şeker boyutunda beyaz peynir, tahin/pekmez karışımı, pekmez, ekmek, verilebilir. Bu gıdalar asla bulamaç haline getirilip verilmemelidir. Her gıdanın tadını bebek ayrı ayrı almalıdır.

Kolesterolden zengin olan yumurta sarısı haftada en az 3-4 kez  verilmelidir. Yumurta iyice haşlandıktan sonra sarısından 1 nohut kadar verilir, azar azar arttırılarak 8-10 günde tam yumurta sarısına erişilir.

Bal, alerji riski ve bal zehirlenmesi tehlikesi nedeniyle 1 yaşından önce hiç verilmemelidir. Yumurta beyazı da 1 yaşından önce çok ciddi alerji yapabileceği için verilmez.

BAKLİYAT

Yine 7. aydan itibaren nohut, soya fasulyesi, bakla, mercimek, fasulye gibi bitkisel protein içeren kuru bakliyattan da vermek gerekir. Ayrıca kuru bakliyat demirden de çok zengindir. Fasulye ve nohut vs. pişirilmeden önce 8-12 saat suda ısıtılıp yumuşatılarak gazı alınır. Islama suyu dökülüp ağızı kapalı tencerede iyice haşlanır ama haşlama suyu dökülmez. Piştikten sonra kabugu ayırılırsa gaz yapıcı etkisi çok azalır. Ezilip püre haline getirildikten sonra 1-2 çay kaşığı zeytinyağı eklenir.

MAKARNA VE PİLAV

Yedinci ayda çok hareketlenen bebeğin beslenmesine mutlaka makarna ve pilavı da eklemek gerekir. Kompleks karbonhidrat yapısındaki bu gıdalar  kan şekerini yavaş yükselttikleri için çocukların enerji ihtiyaçlarını karşılamada çok önemli yer tutarlar. Ancak beyaz pirinç pilavının besin değerinin bulgurdan daha düşük olduğunu unutmayın.  Hiç pirinç pilavı vermeden baştan itibaren sadece bulgur pilavına alıştırırsanız ilerde daha sağlıklı beslendiği için anemi, obezite benzeri hastalıklarla uğraşmamış olursunuz.

KIRMIZI ET VE TAVUK

Altıncı ayda çorbalarına pişme sırasında yağsız parça dana eti katılır, daha sonra et çorbadan çıkarılır ki bu sayede bebekler et tadı ve kokusuna alışırlar. Altıbuçuk aydan itibaren sebze pürelerine 3-4 kez çekilmiş yağsız dana kıyma veya ezilmiş tavuk eti (organik tavuk eti) katılmalıdır. İlk kıyma deneyimi 1-2 çay kaşığı ile olmalı , miktar yavaş yavaş arttırılmalıdır. Bir öğün sebze püresine 1 tatlı kaşığı sonrasında 1 yemek kaşığı kıyma yeterlidir. Kıyma yerine parça dana incik de pişirilip mikserden geçirilerek verilebilir. İncik eti yağsız, damarsız ama jelatinden zengin hazmı kolaydır.

BALIK

Dokucuncu aydan itibaren başlanabilir. Mezgit başta olmak üzere somon, palamut, çupra, levrek gibi iri kılçıksız balıklar tercih edilmelidir. Haşlama veya ızgara yapılan balığın derisi ve kılçığı ayıklanıp beyaz eti ezilip çorbasına da katılabilir, doğrudan beyaz eti de verilebilir.  Balık göz ve beyin gelişimi için önemli yeri olan omega yağ asitlerinin tek kaynağıdır. A, D vitamini, kalsiyum ve proteinden zengindir.

CİĞER

Bebek 9 aylık olunca haftada 1-2 kez kuzu ciğeri haşlama yapılarak verilmelidir. Ciğer haşlanmadan önce zarı soyulur, damar ve siniri ayıklanır, suda haşlanır, iyice ezilip 1-2 çay kaşığı verilmeye başlanır; miktar öğünde 2 çorba kaşığı olana kadar arttırılır. Bu miktara gelindiğinde ayda 2 kezden fazla ciğer yememesi gerekmektedir.

EV YEMEKLERİ

Bebeğiniz 9-10 aylık olduktan sonra ev yemeklerinden vermeye başlayabilirsiniz. Bebeklerin bu ayda anne ve babanın yediklerini yemeğe hevesleri vardır. Bu aylarda bebeklerin bu zaafından yararlanabilirsiniz. Ancak ev yemekleri; kültürden kültüre değişen tatlarda pişirilmektedir. Örneğin güneydoğu  mutfağı ağır baharatlı ve yağlı yemeklere sahiptir. Elbette bebeğinize 9 aylıkken çiğ köfte veya acılı patlıcan dolması veremezsiniz. ancak yemekleri pişirirken baharat ve tuz katma anında 1-2 kepçe ayırarak bebeğiniz için onu pişirmeye devam eder kendinizinkine tuz, yağ ve baharat ekleyebilirsiniz.

ÇİKOLATA VE ŞEKER  Her ne kadar şeker üreticisi firmalar bize kızsalar da bebeklere 2 yaşa kadar şeker ve çikolata önermiyoruz. Aşırı tatlı olan bu gıdalar çocuklara öğün aralarında kan şekerinde ani yükselmeler sonucu tokluk hissine ve tıkanmaya neden olur. Kontrolsüz aşırı tüketilmeleri halinde alınan fazla karbonhidratın yağ olarak birikmesi sonucu obezite ortaya çıkar. Hatta uzun vadede daha çok erişkinde görülen tip 2 şeker hastalıkları artık ergenlik çağında çocuklarda dahi görülmeye başlanmıştır. Bu da bisküvi, şeker, çikolata vs. bilinçsiz tüketilmesi ve vücuttaki dokularda insüline karşı direnç oluşmasına bağlıdır. Ayrıca şeker ve çikolatadaki kakao ile katkı maddelerinin alerji riskini de göz önüne almalısınız. Bu tür gıdaların erken ve çok tüketilmesinin alerjik astım da aralarında olmak üzere birçok alerjik hastalığı başlatabileceğini unutmayınız. Ek gıdalara başlama döneminde bebeğin bakımına yardım edecek bakıcı anneanne babaanne, dede ve muhtelif akrabalarla bu konuyu baştan konuşun ve kararlılığınızı belirtin.

MAMA SANDALYESİ NE ZAMAN KULLANILIR ????? Bebeğiniz 6-7 aylık olup destekli oturmaya başlar başlamaz beslenmesini mama sandalyesinde ve ev halkının yemek yediği masanın önünde yapın. Mümkünse öğünlerinin sizin de yemek yediğiniz saate denk getirin ve ona örnek olmak için siz de onunla masaya oturup bir şeyler atıştırın. Böylece bebek ev ahalisinin beslenme düzenine uymayı öğrenecektir. Unutmayın; bebeğin neyi ne kadar yediği kadar nasıl yediği de önemlidir.

BARDAK KULLANIMI 4-5 aylıktan itibaren bebeğiniz önce su sonra da ek gıdalara başlayacaktır. Biberon veya meme dışında su kaynakları olduğunu bilmesi bebeğiniz için çok önemlidir. Çünkü biberon veya suluktan kesme yaşı geldiğinde alternatif su kaynağı olduğunu bilmek onu rahatlatacaktır. Küçük, ince kenarlı bir fincan veya ağzı kesmeyecek bir plastik bardak başlangıç için uygundur. Yanlışlıkla ağzına dikip boğazına kaçması riskini azaltmak için fincanın dibine sadece 1 yudum su koyarak küçük alıştırmalarla bardaktan su içmeyi öğretin.

YEMEK SAATLERİNİN BELİRLENMESİ Yemek saatleri bazen ana-baba ile çocuklar arasında uyuşmazlığa neden olur.Biz büyükler, sabah kahvaltı, öğlen ve akşam da yemek yeriz ve buna çocuklarımızın hatta bebeklerimizin de uymasını isteriz. Çocukluğunuzu düşünün, hiç acıkmadığınız halde yemeğe zorla çağırıldığınız olmadı mı? Bu nedenle yemek saatlerinde katı olmayın, bebeğinizin acıkma ritmini yakalayıp buna uymaya çalışın. Örneğin akşam üzeri çok acıkan bir çocuk akşam yemegini erken yiyip yatmadan hafif bir şeyler atıştırarak uyuyabilmelidir.

MENÜ  İSTİYORUM DİYENLERE ÖRNEK MENÜLER

4-6 Aylık Bebeğin Beslenmesi

Sabah :       Anne sütü

Ara    :       Meyve Püresi

Öğle   :       Sebze Çorbası/Püresi veya Anne Sütü

İkindi:       Anne Sütü

Akşam:        Yoğurt veya anne Sütü

Gece  :      Pirinç, rüşeym,tam buğday veya yulaf unu muhallebisi + Anne Sütü

6-8 Aylık Bebeğin Beslenmesi

Sabah :       Kahvaltı + Anne Sütü

Ara Öğün:  (9.00-9.30) Meyve Püresi veya yoğurt

Öğle   :      (12.00-12.30) Sebze Çorbası + Et/ Tavuk/ Anne Sütü

Ara Öğün:  (15.00-16.00) Meyve Püresi veya Yoğurt + Ekmek

Akşam :     (18.30-19.30) Sebze yemeği +  Anne Sütü

Gece    :    Pirinç, rüşeym, tam buğday veya yulaf unu muhallebisi + Anne Sütü

9-12 Aylık Bebeğin Beslenmesi

Sabah : Kahvaltı + Anne Sütü

Ara Öğün:  (9.00-9.30) Meyve Püresi veya yoğurt

Öğle : Baklagillerden Birinin Yemeği veya Sebze Yemeği + Makarna / Pilav

Ara Öğün:   İsterse Meyve Püresi veya Yoğurt

Akşam :      Tavuk / Balık / köfte / Ciğer + Muhallebi + Sebze Yemeği

Gece :       Pirinç, rüşeym,tam buğday veya yulaf unu muhallebisi + Anne Sütü

Uzm. Dr. Fatih Fakirullahoğlu

Çocuk Sağlığı Ve Hastalıkları Uzmanı